Op 5 mei 2025 herdachten we dat Nederland 80 jaar geleden weer vrij was. Toch zijn oorlog en oorlogsgeweld wereldwijd nog steeds realiteit. Maar zelfs een oorlog kent regels. En dat uitgangspunt van het humanitair oorlogsrecht is van levensbelang voor miljoenen mensen.
Het Rode Kruis speelt hierin een cruciale rol. Als bewaker en promotor van het humanitair oorlogsrecht (HOR) dragen we bij aan de naleving en ontwikkeling van deze regels, die in 1864 zijn vastgelegd in de Verdragen van Genève. De regels in het humanitair oorlogsrecht beschermen mensen die niet kunnen vechten. Ook zorgen ze ervoor dat zoveel mogelijk onnodig leed wordt voorkomen.Respect voor de menselijke waardigheid in de meest onmenselijke omstandigheden. Dat is de kern van het humanitair oorlogsrecht.
Jurist
Ron Gravendeel is ongeveer twee jaar actief voor het Rode Kruis. Hij werkte als jurist en na zijn pensionering ging hij aan de slag als gastdocent humanitair oorlogsrecht. Vanuit zijn vroegere rol als Officier van Justitie voelt hij zich als een vis in het water bij het geven van lezingen en het in gesprek gaan met groepen. Behalve gastdocent is hij ook één van de twee coördinatoren van de uit 23 gastdocenten bestaande groep in Oost-Nederland.
Leesbrilletje
Ron: “Ik hecht een enorm belang aan het handhaven van ons rechtssysteem en ik wil ook duidelijk maken waarom dat zo belangrijk is. Daarnaast hebben we momenteel steeds meer te maken met het feit dat wat we lezen en zien, niet altijd de waarheid is. Het eerste wat sneuvelt in een oorlog is de waarheid. Beide partijen willen hun eigen standpunt zo gunstig mogelijk naar voren brengen en gooien dan ondertussen met modder naar de andere partij. Dat is niet nieuw, dat gebeurde eeuwen geleden ook al. Ik wil mensen een soort leesbrilletje meegeven, zodat ze nieuws en informatie op een andere manier gaan interpreteren. Dat wordt er helaas met de komst van AI niet gemakkelijker op.”
80 jaar vrijheid
De regels die we nu hanteren op het gebied van humanitair oorlogsrecht dateren van de Tweede Wereldoorlog. De vroegste regels vonden hun basis in de slag bij Solferino in 1859 en waren gevechtsgerelateerd. De Tweede Wereldoorlog zorgde ervoor dat er regels bijkwamen gericht op burgers. En daar profiteren we al 80 jaar van.
HOR en Woorden versus Wapens
Door de docenten in de regio Oost-Nederland zijn vorig jaar 46 lessen en lezingen gegeven. Ongeveer de helft daarvan op middelbare scholen en VeVa-opleidingen (MBO Defensie, Veiligheid en Vakmanschap). Voor deze groepen is de les interactiever en heet ‘Woorden versus Wapens, tijdens een oorlog’. De andere helft bestaat uit HOR-lezingen voor groepen als Rotary, universiteiten, hogescholen, Rode Kruis-vrijwilligers, musea, volwassenenclubs etc.
Betrokkenheid van de deelnemers
Er is geen echte stijging te zien van het aantal lessen en lezingen, wel meer betrokkenheid. Wat je ziet is dat er vragen worden gesteld over de huidige gewapende conflicten en dat het vieren van 80 jaar vrijheid ook bewustwording van die vrijheid oplevert. Bij de acquisitie naar 50+ studieclubs is daar bewust op ingespeeld en dat zorgde voor meer aanvragen rondom dat thema.
Studiekring 50+ Deventer
Op 1 mei gaf Ron Gravendeel een lezing aan de Studiekring 50+ in de bibliotheek in Deventer. Samen met Gerard van der Kuijl, die het verhaal vanuit zijn defensie-achtergrond aanvulde met een aantal praktijkvoorbeelden.
Moedeloosheid
Gerard geeft aan dat zijn werk bij defensie voor hem duidelijk heeft gemaakt dat het belangrijk is dat humanitair oorlogsrecht bij zoveel mogelijk mensen bekend is. Voor Ron gaat het om recht en onrecht. Het verhaal moet verteld worden en dat wordt met de dag dringender. Wij leven nu al 80 jaar in vrede, dan lijkt het allemaal ver weg.
Vrijwel alle groepen reageren met verbazing op het feit dat wereldwijd ook in tijd van oorlog bepaalde regels gelden waaraan nagenoeg alle landen zich gecommitteerd hebben, maar dat die regels vaak geschonden worden. Bij sommige mensen leidt dat tot een soort moedeloosheid. Zij vragen zich af of er sancties zijn en zo ja welke. Die route loopt via het Internationaal Gerechtshof, dan wel het Internationaal Strafhof. Dat is over het algemeen een langdurig traject, waar allerlei ingewikkelde bepalingen en voorwaarden aan vast zitten. Ook over de neutrale rol van het Rode Kruis worden vaak vragen gesteld.
Een veranderende wereld
In vredestijd zijn menselijke waarden vaak gemakkelijk hoog te houden, maar zodra het moeilijk wordt gaan eigen belangen zwaarder wegen, waardoor bijvoorbeeld sancties weer worden afgezwakt.
Ron geeft aan dat hij tijdens de bijeenkomsten ook aandacht besteedt aan wat je als burger wèl kunt doen: demonstreren, petities organiseren, stemmen op de juiste partijen. Actie van binnenuit dus.
