Hoe krijg je als professional gevluchte vrouwen uit Oekraïne zover dat ze vertellen over hun ervaringen met seksueel of gender-gerelateerd geweld (SGGG)? Over wat ze thuis of tijdens de vlucht hebben meegemaakt of over de onveiligheid op de nieuwe plekken waar ze wonen? In samenwerking hebben het Rode Kruis Amsterdam-Amstelland, stichting Voice of All Women (VOAW) en Pharos de al bestaande methodiek van VOAW doorontwikkeld en zo afgestemd op Oekraïense vrouwen. Een methodiek die vrouwen over de drempel kan halen hun verhalen te delen. Zonder angst voor veroordeling. Daarbij leren de vrouwen ook waar zij terecht kunnen als zij na een grensoverschrijdende ervaring hier hulp willen zoeken.
Artikel geschreven door Pharos
In totaal vijf sessies ging de Oekraïense Olena, trainer en psychosociaal coach van het Rode Kruis, in gesprek met vrouwen gevlucht uit Oekraïne. Ze deden oefeningen die leidden tot gesprekken over wat je van huis uit hebt meegekregen over seksualiteit en over SGGG. Het is de start van de tweede bijeenkomst. Er kwamen Oekraïense lekkernijen als draniki (aardappelpannenkoeken) en medovik (honingcake) op tafel, er werd gegeten, gelachen en naar Oekraïense volksmuziek geluisterd.
Dat was de luchtige inleiding voor de intieme, openhartige gesprekken die volgden. Toen de borden in de vaatwasser zaten en de muziek zachter was gezet, lazen Oekraïense vrouwen één voor één een handgeschreven brief aan hun vader voor. In die brieven blikten ze terug op wat zij in hun jeugd meekregen over de positie van vrouwen in Oekraïne. Ze vertelden over de momenten waarop ze zich trots en strijdbaar voelden. Of juist nietig en klein.
Wat leren we over Oekraïense normen?
Onuitgesproken regels of verwachtingen beïnvloeden hoe vrouwen denken zich te horen gedragen in bepaalde situaties. Die regels en verwachtingen bepalen wat wel of juist niet wordt uitgesproken. Die regels worden van generatie-op-generatie doorgegeven. In de bijeenkomsten vertelden vrouwen over de opgelegde verwachtingen van meisjes in de gezinnen waarin zij opgroeiden. Deelnemers wisselden ervaringen uit van voorbeelden van toen zij jong waren. Bijvoorbeeld dat meisjes niet mogen schreeuwen en oneens zijn met beslissingen, maar ook dat meisjes niet gekwetst kunnen worden en geen emoties mogen tonen.
“Het is bijzonder als vrouwen voor de eerste keer over geweld praten. Of als ze zich ineens gaan realiseren wanneer zij dit ongemerkt juist in stand houden. Bijvoorbeeld richting hun kinderen of hoe ze reageren op andere vrouwen. Dat zijn verwachtingen die vaak van oma’s op kinderen op kleinkinderen worden overgegeven. Het is voor mij super belangrijk dat vrouwen die grenzen leren kennen.
Olena, trainer en psychosociaal coach van het Rode Kruis
De dingen die de vrouwen normaal vinden of waarvan ze denken dat die van hen worden verwacht, hebben invloed op óf je hulp zoekt en op de manier waarop je eventueel hulp zoekt. Een deelnemer vertelde dat het in Oekraïne strafbaar is de politie te bellen over iets dat gebeurd is en waarvan later blijkt dat het toch niet waar is. Ze vertelde dat vrouwen vaak niet geloofd worden als het gaat om seksueel geweld. Of dat er vaak wordt gezegd dat vrouwen geweld of misbruik zelf uitgelokt zouden hebben.
Onveilig en afhankelijk
Juist voor de groep vrouwen die gevlucht is, is seksueel en gender-gerelateerd geweld een belangrijk thema. 1 op de 5 vrouwen die gevlucht is, maakt SGGG mee in land van herkomst, tijdens de vlucht of in Nederland. Soms komen vrouwen in Nederland op onveilige – en in afhankelijkheidsposities terecht, bijvoorbeeld op de nieuwe en tijdelijke plekken waar ze komen te wonen. Een deelnemer vertelde dat zij zich onveilig voelt op de plek waar zij nu woont, omdat haar huurbaas zomaar binnen kan komen zonder dat zij daar toestemming voor geeft. Soms geven de kleine ruimtes die je met elkaar moet delen ook onderlinge spanningen.
“In Oekraïne zijn vrouwen op veel vlakken geëmancipeerd. Vanuit de Sovjet-Unie was het belangrijk om werk te hebben en onderwijs te volgen. De vrouwen die nu naar Nederland zijn gevlucht, wonen vaak op oncomfortabele noodopvanglocaties. Sommige vrouwen verliezen hun professies en privileges. En voor hen is het moeilijk om hulp te zoeken. Ik merkte dat het voor hen makkelijk is om in een groep te praten.”
Olena, trainer en psychosociaal coach van het Rode Kruis
Hulporganisaties in Nederland
Vrouwen zoeken om verschillende redenen geen of laat hulp bij SGGG. In de bijeenkomsten werd daarom ook gesproken over hulp zoeken en over de verschillende vormen van hulp. Tijdens de vierde bijeenkomst spraken de vrouwen met twee professionals die bij hulporganisaties en de Amsterdamse politie werken. Zij vertelden over de verschillende procedures in Nederland, bij welke verschillende organisaties je terecht kunt en welke rechten vrouwen hebben. De deelnemers stelden vragen over de invloed van die procedures op hun verblijfsvergunning.
“De bijeenkomsten hebben mij als vrouw sterker gemaakt en veranderd, op een goede manier. Ik leerde dat iedere vrouw recht heeft op bescherming. En hoe het in Nederland echt werkt. Ik weet nu dat ik me niet hoef te schamen als ik ‘nee’ zeg, maar ook dat ik word geloofd als ik hulp zoek.”
Alina, deelnemer
Wat vertellen deelnemers over wat ze geleerd hebben?
In 2023 zijn twee trajecten uitgevoerd voor Oekraïense vrouwen. De samenstelling van de groepen was gemixt, met allerlei leeftijden en wisselende ervaringen met SGGG. Sommige deelnemers spraken voor de eerste keer over misbruik- of geweldsverleden, of over de invloed van de dingen die zij leerden over seksualiteit op de relaties die zij later hadden. Of over hoe je als vrouw kwetsbaar bent in een nieuwe plekken waar ze wonen.
“De meest waardevolle ervaring voor mij was het ontmoeten van mensen bij wie ik me open kon stellen en met wie ik zonder aarzeling kon praten. Een bijzonder en onverwacht toeval waren gesprekken met één vrouw in het bijzonder. Aan het begin was ik sceptisch, maar na verloop van tijd besefte ik dat zij kwaliteiten bezat die ik al lang wilde leren. Soms hebben we nu nog steeds contact. Voor die inzichten ben ik haar de rest van mijn leven dankbaar.”
Alina, deelnemer
De persoonlijke reflecties van vrouwen die deelnamen aan de training laten zien hoe belangrijk het is om assertief ‘nee’ te kunnen zeggen. Ook deelden de vrouwen dat zij nu andere, wellicht meer zelfbewuste vragen stellen. De vrijheid die ze ervoeren tijdens de trainingen, waar oordeelloosheid heerste, had een stimulerende impact op hun bereidheid om openhartig te delen. We creëerden een veilige ruimte die vrouwen aanmoedigde hun stem te laten horen en hun verhalen te delen zonder angst voor veroordeling. Daarbij weten de vrouwen nu ook waar zij terecht kunnen als zij hulp willen zoeken in Nederland na een grensoverschrijdende ervaring. Door informatie over hulp te geven en in gesprek te gaan met professionals, groeide ook het vertrouwen in hulpinstanties in Nederland.
Kijk op ZonNw.nl voor meer informatie over dit project en een video met uitleg over deze methodiek en het bespreekbaar maken van seksueel gender gerelateerd geweld bij Oekraïense vluchtelingen.
