Achter gesloten deuren onderhoudt het Internationale Rode Kruis contact met alle betrokken partijen in een conflict. Zo praten zij ook met gijzelnemers. Wat misschien klinkt als een scène uit een spannende film, is voor hulpverleners van het Rode Kruis soms de werkelijkheid. Ze proberen niet alleen in contact te komen met de gijzelnemers, ze ondersteunen ook bij vrijlatingen. In dit artikel leggen we uit hoe dat gaat.
Laten we bij het begin beginnen: wat is een gijzelaar precies? Een gijzelaar, ook wel gegijzelde, is een persoon die gevangen is genomen en het risico loopt niet vrijgelaten te worden, of iets aangedaan te worden als specifieke eisen niet worden ingewilligd. Een gijzelnemer is degene die iemand gevangen heeft genomen en de persoon mogelijk iets aandoet als er niet wordt ingegaan op de gestelde eisen.
Mensen gijzelen is strikt verboden
Het gijzelen van mensen is strikt verboden, ook volgens het humanitair oorlogsrecht. Dit oorlogsrecht bevat de regels waaraan alle strijdende partijen zich tijdens een conflict moeten houden. Naast het verbod op gijzeling staat hierin bijvoorbeeld ook dat het verboden is te dreigen met leed voor gijzelaars of met het niet vrijlaten van hen.
Voor ons staat hulp aan mensen in nood altijd voorop. In de gesprekken die we met de strijdende partijen hebben, wijzen we hen op hun verplichtingen onder het humanitair oorlogsrecht en dat we toegang willen tot gegijzelde mensen. Dit zijn uiterst gevoelige en moeilijke gesprekken, die alleen kunnen plaatsvinden wanneer er wederzijds vertrouwen is. Ons werk speelt zich grotendeels achter de schermen af. Maar weet: als je ons niet hoort, dan wordt er in stilte heel hard gewerkt.
Zo helpen we gegijzelden
- Voorlichting over de regels van oorlog. Allereerst moeten we ervoor zorgen dat zoveel mogelijk mensen weten wat wel en niet mag tijdens een oorlog, zoals dat het verboden is om gijzelaars te nemen. Daarom geven we trainingen over het humanitair oorlogsrecht. Dat doen we op scholen, maar ook trainen we wereldwijd gewapende groeperingen over de regels van oorlog. We leggen uit wat de regels zijn en hoe ze daarmee om moeten gaan, maar zullen nooit iemand terechtwijzen. Dit doen we omdat we een neutrale organisatie zijn. Of de partijen zich aan het oorlogsrecht houden is niet aan ons om te beoordelen.
- Contact onderhouden met partijen door neutraliteit. We onderhouden in vertrouwen contact met alle betrokken partijen, niet alleen tijdens oorlog, maar ook in (relatieve) vredestijd. Onze neutraliteit en onpartijdigheid is in tijden van oorlog erg belangrijk. Doordat we al een vertrouwensband met de betrokken partijen hebben opgebouwd, proberen we achter de schermen gijzelnemers te overtuigen gegijzelden vrij te laten. We zijn hierbij wel afhankelijk van de gijzelnemers, we kunnen een vrijlating niet forceren.
- Toegang tot gegijzelde mensen. Ook is het heel belangrijk dat onze hulpverleners toegang hebben tot de gegijzelden, om te checken hoe het met de gezondheid gaat, voedsel of kleding te brengen en natuurlijk om informatie over hun toestand over te brengen aan hun familie. Onze onpartijdigheid en neutraliteit spelen hierbij een cruciale rol, maar om een bezoek af te leggen is toestemming van de gijzelnemers nodig. Bovendien zijn ook strikte veiligheidsgaranties essentieel, want onze hulpverleners moeten hun werk veilig kunnen doen.
- Vrijlating begeleiden. Wanneer de gijzelnemers besluiten om (een deel van) de gijzelaars vrij te laten, dan bieden wij aan om de vrijlating te faciliteren. Dat doen we als neutrale tussenpartij. We maken afspraken met de gijzelende partij over de route, met hoeveel auto’s we komen en wanneer een missie wordt afgebroken. Vervolgens bieden we ondersteuning bij de overdracht van de gegijzelden, we doen een medische check en bieden de eerste psychosociale hulp. Tot slot brengen we de vrijgelaten gijzelaars van de ene locatie naar de andere. Zo zorgen we er op een zo veilig mogelijke manier voor dat mensen weer herenigd worden met hun dierbaren.
Vrijlating gegijzelden in het verleden
Je kunt je voorstellen dat dit een hele gevoelige en moeilijke taak is. Het klinkt soms zelfs bijna onmogelijk. Toch heeft het Rode Kruis dit in het verleden vaker gedaan.
In 1979 werden werknemers van de Amerikaanse ambassade in Teheran, de hoofdstad van Iran, bijna veertien maanden gegijzeld. Hulpverleners van het Internationale Rode Kruis bezochten de mensen die werden vastgehouden. Dit bezoek maakte het mogelijk om de identiteit van alle gegijzelden vast te stellen (een vraag die tot dan toe vaag was gebleven) en om toe te zien op menswaardige behandeling van de gegijzelden. Ook bood dit de gegijzelden morele steun en konden hun families eindelijk informatie krijgen over de situatie van hun geliefde.
Maar ook recent, in het conflict tussen Israël en Hamas, speelden we een rol bij de vrijlating van gegijzelden. Zo faciliteerden we de vrijlating van gegijzelde Israëliërs. Zij konden na maanden eindelijk worden herenigd met hun familie en geliefden. Vanaf het begin van het geëscaleerde geweld zijn we in contact met beide partijen en wijzen we hen op hun verplichtingen onder het humanitair oorlogsrecht. Dat doen we áchter de schermen en in volledig vertrouwen. Om onze neutrale rol te behouden en het vertrouwen niet te schaden, delen we niets over de inhoud van deze gesprekken.
Waarom neutraliteit zo belangrijk is
Hoewel we dus met alle partijen in een conflict contact hebben, betekent dat niet dat we ook een deel uitmaken van de onderhandelingen tussen de partijen. Zodra zij tot overeenstemming zijn gekomen, bezoeken wij als neutrale partij gegijzelden en bieden we ondersteuning bij de vrijlating.
Om door alle partijen gerespecteerd te worden, is het noodzakelijk dat we neutraal blijven en ons niet publiekelijk uitspreken over bepaalde situaties of wat er achter gesloten deuren wordt besproken. Juist dankzij deze neutraliteit wordt het Rode Kruis door strijdende partijen vertrouwd. Dat zorgt ervoor dat wij een belangrijke rol spelen bij de vrijlating van gegijzelde mensen. Zo zijn we verantwoordelijk voor de coördinatie, medische zorg en de logistiek van zo’n operatie.
Het Rode Kruis in conflictgebieden
Wil je meer over dit onderwerp weten, zoals hoe we toegang krijgen tot de gevaarlijkste gebieden ter wereld? Bekijk dan onderstaande video.