Wat zullen we eten vandaag? In de Hoorn van Afrika is het antwoord steeds vaker ‘niets’. Ruim 14 miljoen mensen in Kenia, Ethiopië en Somalië hebben niet genoeg te eten. Hoe heeft het zover kunnen komen? En wat kunnen we ertegen doen? Roel Blesgraaf, waterexpert van het Rode Kruis in Ethiopië, legt uit.
Watertekort én wateroverlast
Een van de grootste boosdoeners bij het voedseltekort in de Hoorn van Afrika, is extreem weer. Klimaatverandering maakt het weer in de Hoorn van Afrika steeds extremer. Droogteperioden duren steeds langer, en tegelijkertijd wordt wateroverlast verwoestender. Klimaatwetenschappers verwachten dat grillige weersomstandigheden de norm worden in deze regio.
Zo mislukten oogsten en stierf het vee door extreme droogte in 2016 en 2017. Daarna bracht regen gelukkig wat verlossing: gewassen kwamen weer tot groei en mensen en hun vee konden aansterken. Maar de droogte is hier nooit lang weg. De eerste helft van 2019 was weer kurkdroog en de problemen begonnen opnieuw.
Tot eind 2019 de hemel losbarstte. Maar ditmaal hield de regen niet meer op. Hevige overstromingen vaagden huizen, vee en gewassen weg van de aardbodem. Daarbij stuwde orkaan Pawa in Somalië het water vanuit zee verder op. Het regenwater waar de bevolking reikhalzend naar had uitgekeken, was ineens de vijand. Honderdduizenden sloegen op de vlucht.
Sprinkhanen profiteerden van de natte omstandigheden waarin ze zich makkelijk voortplantten. Enorme zwermen verspreidden zich razendsnel over Oost-Afrika en vraten de laatste gewassen op. De vluchtelingen van de watersnood sloegen opnieuw op de vlucht, op zoek naar voedsel.
In 2020 kwam de droogte terug, en vier seizoenen lang regende het niet voldoende. Het is de ergste droogte in 40 jaar tijd. Gewassen groeien bijna nergens meer, miljoenen stuks vee zijn gestorven, ruim 14 miljoen mensen leiden honger, 5 miljoen kinderen zijn ondervoed. Die aantallen zullen rap stijgen als mensen niet op tijd voedsel en drinkwater krijgen. Zo’n 70% van de bevolking is afhankelijk van eigen dieren en gewassen.
Uren lopen voor water
Mensen moeten soms uren lopen voor enkele jerrycans water. En dat water is lang niet altijd schoon, waardoor mensen ziek worden. Ouders halen hun kinderen van school zodat zij hun vee naar groene weiden en water kunnen leiden, tot wel honderden kilometers verderop. En ouders huwelijken meisjes uit om als gezin te kunnen leven van de bruidsschat. Ook de psychosociale impact van de droogte is enorm.
Het Rode Kruis werkt aan watervoorzieningen in deze kwetsbare gebieden. Zo begeleidt waterexpert Roel Blesgraaf een waterproject in het oosten van Ethiopië. Eind 2020 verhuisde Roel van Nederland naar de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba. Ondertussen zorgde de pandemie dat de armoede in het gebied nog erger werd.
Conflicten
Conflicten zorgen voor nog meer voedselonzekerheid in de Hoorn van Afrika. Roel woonde net een paar weken in Addis Abeba toen in het noorden van Ethiopië een conflict losbarstte, dat nog steeds voortduurt. Tegelijk leefden in het zuiden etnische conflicten op. Plotsklaps leefde Roel tussen conflicthaarden.
Roel zag de vernietigende gevolgen. “Huizen, klinieken en scholen werden verwoest door geweld. Duizenden mensen sloegen op de vlucht. Als Rode Kruis zijn wij toen ook meteen getroffenen van het geweld gaan helpen. Zo zijn we onder meer in het zuiden van Ethiopië gaan werken aan schoon drinkwater, toiletten in klinieken en het verbeteren van ambulancevervoer.”
Het noorden van Ethiopië is door het geweld nog altijd moeilijk toegankelijk. De regio Tigray is afgesloten van communicatie, stroom en water. Roel: “De situatie in het noorden is heel beroerd. Tigray bestaat uit een bergachtig gebied en heeft relatief weinig last van de droogte, maar door de politieke impasse in het conflict is er ook daar weinig voedsel. Bovendien verplaatsen gevechtslinies zich snel. Voor ons is het moeilijk om op het juiste moment de juiste hulp te verlenen. Ook medewerkers en vrijwilligers van het Rode Kruis hebben het geweld moeten ontvluchten, sommigen hebben familieleden verloren. Alleen al in de regio Amhara onder Tigray zijn 13.000 kinderen wees geworden, een indicatie van de heftigheid van dit conflict.”
Voedsel onbetaalbaar
Niet alleen de droogte en de conflicten hebben de voedselprijzen torenhoog gemaakt. De huidige crisis in Oekraïne drijft de prijzen nog verder op. De Hoorn van Afrika importeert een derde van zijn graan uit Oekraïne en Rusland. Maar die import stagneert nu door de crisis. De prijs van graan steeg binnen twee weken na het uitbreken van de crisis met 59%. Ook de importprijzen van brandstof, kunstmest en staal zijn de pan uitgerezen. De torenhoge inflatie wordt nóg hoger naarmate de crisis in Oekraïne langer aanhoudt.
Oplossingen voor korte én lange termijn
Om de mensen in de Hoorn van Afrika te helpen, zorgt het Rode Kruis onder andere voor voedsel, financiële ondersteuning én natuurlijk schoon drinkwater. Maar Roel benadrukt ook hoe cruciaal het is dat er langetermijnoplossingen komen. Beter waterbeheer speelt hierbij een belangrijke rol.
Het Rode Kruis heeft verschillende projecten opgezet om de bevolking weerbaarder te maken tegen extreme weersomstandigheden. Zo ontwerpen we waarschuwingssystemen die boeren alert maken op extreem weer. Op die manier kunnen ze zich op dat weer voorbereiden, bijvoorbeeld door hun gewassen eerder te oogsten. Daarnaast bouwen we stenen dammen die moeten voorkomen dat de aarde wegspoelt bij hevige regenval. Daarmee creëren we ook vruchtbare landbouwgrond. Ook helpen we met het verbouwen van gewassen die beter bestand zijn tegen extreem weer.
Investeren in onderwijs
Maar een beter opleidingsniveau van de bevolking is volgens Roel nodig voor een echt duurzame oplossing. “Gebrek aan gekwalificeerde krachten maakt het moeilijk om te anticiperen op toekomstige klimaatveranderingen. Afkomst en achtergrond bepalen nu vaak de kansen van mensen, niet kwalificatie. Ik hoop echt dat er ruimte ontstaat om te investeren in onderwijs als de droogte weg is en de vrede terugkeert.”
Ondanks de moeilijke situatie heeft Roel hoop. “Ethiopië heeft een rijke geschiedenis, mensen zijn trots en veerkrachtig. Vanuit mijn appartement kijk ik aan de ene kant uit op een nieuwbouwproject, waar jonge mensen keihard werken aan wederopbouw, en aan de andere kant op een vuilnisbelt waar mensen plastic sorteren, ze slaan zich er samen doorheen. De mensen maken diepe indruk op mij. Het is belangrijk dat we ze helpen om deze crisis te overleven, zodat ze verder kunnen bouwen aan een toekomst.”
Help ook mee!
In de Hoorn van Afrika hebben 14 miljoen mensen te weinig et eten. Daarom zorgen we voor voedsel, water en medische hulp. Daarnaast helpen we hen graag om te zorgen dat extreem weer in de toekomst minder impact heeft. Help jij ook mee? Doneer op Giro 6251 (IBAN: NL58INGB0000006251) onder vermelding van ‘voedselnood Afrika’.
