Een jaar na cycloon Idai gaat het Nederlandse Rode Kruis de Mozambikanen helpen bij hun watermanagement via ‘software-hulpverlening’. “Eigenlijk zijn die jaarlijkse overstromingen in Mozambique zowel een vloek als een zegen,” legt wateradviseur Michel Becks van het Nederlandse Rode Kruis uit. “Na een overstroming is de grond enorm vruchtbaar, maar tijdens de overstroming kunnen kinderen niet naar school omdat delen van een stad onder water staan en breken er ziektes uit.” Een jaar nadat Mozambique het wereldnieuws haalde door cycloon Idai, wordt het nu tijd voor een innovatief hulpverleningsmodel in dit rampgevoelige Afrikaanse land.
Rivierdelta
In de noodhulpfase na Idai, toen grote delen van het land onder water stonden, werd vooral gebruik gemaakt van ‘hardware- hulpverlening’; meer dan 8.000 gezinnen kregen gereedschap en andere spullen om een tijdelijk onderdak in elkaar te klussen, ruim 37.000 mensen werden geholpen omdat hun waterpompen werden gerepareerd.
Leren leven met water
Maar havenstad Beira is een rivierdelta die ieder jaar overstroomt tijdens het regenseizoen, even los van het risico op cyclonen: inwoners zullen moeten leren leven mét het water. “Daarom zetten we nu in op ‘software’-hulpverlening. Denk aan het mobiliseren van mensen en gemeenschappen, aan netwerken met water-experts – dat soort langetermijnoplossingen. Op die manier werk je aan een duurzame, inclusieve aanpak en wordt omgaan met water vanuit lokaal perspectief zoveel mogelijk omgebogen tot iets positiefs. Daar zit onze kracht als Rode Kruis-beweging. We werken niet met de gemeenschap, maar we zijn de gemeenschap.”
Noodhulpposten
De permanente aanwezigheid in de gemeenschap biedt tal van kansen. In Mozambique waren vóór Idai niet veel getrainde Rode Kruis-vrijwilligers aanwezig, maar inmiddels wél. In een jaar tijd werden meer dan 1.100 mensen getraind in verschillende disciplines. Direct na de cycloon zette het Rode Kruis medische noodhulpposten op, de zogenoemde Oral Rehydration Points (ORP), omdat er cholera uitbrak als gevolg van het vervuilde water.
Hulpverlener Dorien Dolman in actie in Mozambique.
Backpackers
De jonge Nederlandse Dorien Dolman, expert op gebied van volksgezondheid, was ter plekke tijdens de cholera-uitbraak. “Bij die ORP’s konden mensen aansterken, ze kregen bijvoorbeeld Oral Rehydration Salts (ORS), zout-suikeroplossingen die ook populair zijn bij backpackers. Inmiddels zijn deze hulpposten omgevormd tot meer algemene gezondheidsposten waar mensen advies kunnen krijgen over bijvoorbeeld malaria of diarree.”
Dialoog belangrijk
Naast de gezondheidsposten is er binnen Doriens programma ook ruimte voor huisbezoeken, presentaties in dorpen, radioberichten en clean up-campagnes in buurten. Bij dat laatste maken buurtgenoten samen schoon en bediscussiëren ze met elkaar waarom dit belangrijk is. “Die dialoog is hier heel belangrijk, hulpverlening moet geen éénrichtingsverkeer zijn.”
Spin in het web
De gezondheidsposten zijn inmiddels duidelijk een tweerichtingsstraat geworden. De mensen uit de buurt komen niet alleen langs voor advies, medische hulp of een doorverwijzing. “De posten vormen de oren en ogen van de gemeenschap. Dankzij de gesprekken daar weten onze vrijwilligers wat er leeft in welke wijk en of er bepaalde ziektes uitbreken.” Dorien is enthousiast over deze effectieve werkwijze. “Door snelle informatievoorziening wordt een epidemie in een vroegtijdig stadium opgemerkt en kan er ingegrepen worden zodat de uitbraak binnen de perken blijft.” De wijkposten spelen dus een cruciale rol in zowel het bereiken van de gemeenschap als het creëren van bewustwording binnen diezelfde gemeenschap. Ze zijn de spin in het web én daarmee ook de eerste stap richting duurzame hulpverlening.
Slootje
Publieke gezondheid is sterk verbonden met de lokale waterinfrastructuur. Stilstaand water vormt een perfecte broedplaats voor muggen die dengue en malaria kunnen overdragen. Ook ten tijde van overstromingen weten ze bij de gezondheidsposten welke wijken modderig zijn of deels onder water staan. “Het komt voor dat een familie een slootje graaft om zo hun erf droog te houden, maar de buren doen dit bijvoorbeeld niet. Het zou veel effectiever zijn om een drainagesysteem te maken voor het hele dorp,” legt Michel uit.
Qua waterinfrastructuur heeft de Nederlandse overheid samen met de Wereldbank een aantal jaar geleden flink geïnvesteerd in zowel de kustlijn van Beira als het drainagenetwerk; er werd een ingenieus kanaalsysteem met vertakkingen in de sloppenwijken gerealiseerd. “Maar,” gaat Michel verder, “met de aanleg van een waternetwerk alleen ben je er nog niet. Het moet ook onderhouden worden en daar heb je de lokale gemeenschap voor nodig.” Draagvlak creëren dus, consensus bereiken. Polderen.
Verbinden
Het Rode Kruis ziet dat zich nu een kans voordoet om langetermijnoplossingen te ontwikkelen die door de Mozambikanen zelf worden uitgevoerd én onderhouden. Om als verbindende schakel op te treden. Het enorme netwerk van de Rode Kruis-beweging komt hier goed van pas. Zo bestaat er in Nederland op het gebied van water een groot netwerk van kennispartijen. Met aan de ene kant dit netwerk en aan de andere kant de stem van de lokale gemeenschap die een behoefte of nood heeft, is het alleen nog een kwestie van het hele zooitje met elkaar verbinden.
Allesomvattende aanpak
Het Rode Kruis kan vervolgens in haar netwerk kijken welke expertise nodig is. De ingeschakelde specialisten kijken dan met de gemeenschap hoe die zélf aan de slag kan met de oplossing. Op deze manier kost het minder geld, worden slimmere oplossingen bedacht én verbetert het gebied op de lange termijn. Ook de ongeoormerkte donaties, die vrij besteedbaar zijn – dit hele project is mogelijk dankzij de donaties na Idai – bevorderen een allesomvattende aanpak. Er komt ruimte voor ‘software’-hulpverlening en dat komt de effectiviteit en duurzaamheid ten goede.
