Het hoofdbestuur van het Nederlandse Rode Kruis heeft zijn belangrijkste taak verzaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het kwam niet op voor de meest kwetsbaren en voerde volgzaam anti-Joodse maatregelen uit.
Die pijnlijke conclusie trekken huidig directeur Gijs de Vries en bestuursvoorzitter Inge Brakman uit het NIOD-rapport dat op 1 november werd gepresenteerd.
Hoe kijkt u naar dit onderzoek?
Brakman: “We vinden het heel goed dat dit rapport er nu ligt. Vijf jaar geleden hebben we de opdracht gegeven om dit onderzoek te doen, zodat voor eens en altijd vaststaat hoe het Rode Kruis heeft gehandeld tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Dat maakt het nog niet eenvoudig om de conclusies te lezen. Ik moest het boek vaak even wegleggen, omdat ik het te confronterend vond om te lezen wat de consequenties zijn geweest van menselijk falen. De oorlogsjaren zijn zonder twijfel een inktzwarte bladzijde in onze 150-jarige geschiedenis.
Door een passief en buigzaam leiderschap is het Nederlandse Rode Kruis tijdens de Tweede Wereldoorlog niet voldoende opgekomen voor de meest kwetsbaren. Dat gebrek aan moed is op geen enkele manier goed te praten. We hebben dan ook onze diepe verontschuldigingen aangeboden aan de slachtoffers en nabestaanden.”
Wat ging er precies fout?
De Vries: “Het hoofdbestuur van het Rode Kruis heeft zich veel te makkelijk geschikt naar de bezetter. Het sprak zich nooit uit tegen de Jodenvervolging. Instructies van de bezetter werden braaf opgevolgd, waardoor Joden al snel niet langer welkom waren bij de Rode Kruis-bloedbanken en werden verzocht op te stappen uit de lokale besturen en afdelingen.
Het Nederlandse Rode Kruis stuurde ook geen voedselpakketten naar Joden, Roma, Sinti en politieke gevangenen in binnen- en buitenland. Dit terwijl zulke pakketten cruciaal waren. De inhoud hielp gevangenen tegen honger, ziekte en kou en was bovendien een kostbaar ruilmiddel. Maar belangrijker nog: ze lieten zien dat iemand in Nederland aan hen dacht.
Het ontbrak het bestuur aan elke vorm van lef en creativiteit om voedselpakketten bij gedetineerden en dwangarbeiders te krijgen, of het op andere manieren voor deze mensen op te nemen. Andere nationale verenigingen, zoals het Noorse Rode Kruis, hebben laten zien dat dat wel degelijk mogelijk was.”
Hoe kan het dat dit nu pas boven tafel komt?
Brakman: “Het is niet de eerste keer dat de houding van het Nederlandse Rode Kruis tijdens de oorlog wordt onderzocht. De afgelopen 70 jaar hebben andere onderzoeken al vaker aangetoond dat de organisatie ernstig tekortschoot tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Maar in veel van die onderzoeken was het Rode Kruis maar één onderdeel van de studie. Daarom hebben we het NIOD gevraagd om een brede overzichtsstudie, waarin de rol van het hele Nederlandse Rode Kruis tijdens de oorlog onderzocht wordt.
Daarnaast zijn de conclusies uit die eerdere onderzoeken in de vergetelheid zijn geraakt. Dat willen we nu voorkomen, anders hebben excuses geen zin. Het NIOD-onderzoek en de lessen die we daaruit trekken, moeten voor eens en altijd in het geheugen van iedere Rode Kruiser worden gegrift.”
Hoe gaan jullie dat aanpakken?
De Vries: “Nieuwe vrijwilligers en medewerkers bij het Rode Kruis krijgen voortaan bij hun introductie te horen wat het bestuur in de jaren veertig niet goed heeft gedaan en wat we daarvan kunnen leren voor de dag van vandaag. En er komt een fysieke, symbolische herinnering bij de ingang van ons nieuwe pand. Zo worden we dagelijks herinnerd aan de fouten uit ons verleden.
Maar we kijken ook vooruit. We gaan workshops organiseren over dilemma’s in de hulpverlening. Daarmee maken we vrijwilligers en medewerkers bewust van onze grondbeginselen en wat die betekenen in alledaagse situaties.
Verder zetten we een ethische commissie op, een ‘moreel beraad’. Die moet de hulpverlening van het Rode Kruis regelmatig kritisch beoordelen. Houden we ons aan onze grondbeginselen? Doen we wat goed is, bieden we de juiste hulp aan diegenen die ons het meest nodig hebben of laten we ons leiden door wat anderen van ons willen?
We zien ook vandaag de dag dat zulke maatregelen nodig zijn. Toen er een paar jaar geleden veel vluchtelingen naar Nederland kwamen, weigerde een klein aantal vrijwilligers om de nieuwkomers te helpen. We zijn toen het gesprek met hen aangegaan en hebben uiteindelijk van sommigen afscheid moeten nemen.”
Brakman: “We kunnen tegelijkertijd een voorbeeld nemen aan al die heldhaftige hulpverleners die er ook waren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Door het hele land waren er Rode Kruisers die het wél voor de kwetsbaren opnamen, ondanks het passieve bestuur.
Rode Kruisers zoals internist Pim Kolff, die na de razzia in Rotterdam honderden mannen uit de Arbeitseinsatz hield door ze onterecht medisch af te keuren.
Kolff laat ons zien hoe belangrijk het is om te doen waarvoor je bestaat en – soms met gevaar voor eigen leven – anderen te helpen.”
