Op 9 februari 2018 kwam er nieuws naar buiten over wangedrag van hulpverleners. In eerste instantie betrof het hulpverleners op Haïti, maar later kwamen er ook andere misstanden aan het licht, waaronder drie incidenten bij het Nederlandse Rode Kruis in de afgelopen vijftien jaar.
Nu, ruim een jaar later, spreken we met Raymund Schütz. Hij is sinds vorig jaar projectleider Integriteit en Gedrag. Hij evalueert de procedures omtrent wangedrag en implementeert manieren om wangedrag tegen te gaan.
Wat gebeurde er bij het Rode Kruis na de berichten over wangedrag bij hulpverleners?
“Natuurlijk weet je dat misstanden overal kunnen voorkomen, ook bij goede doelenorganisaties. Maar we schrokken er toch van toen het bekend werd. Zeker omdat er ook bij ons drie misstanden in onze internationale hulpverlening aan het licht kwamen. Je doet er natuurlijk alles aan om ervoor te zorgen dat jouw medewerkers zich goed gedragen. Maar dat was in vijftien jaar tijd dus toch drie keer fout gegaan. Eén medewerker had naaktfoto’s gemaakt en bij twee medewerkers was er sprake van prostituee bezoek. Dat is beide absoluut niet toegestaan binnen de gedragscode van het Rode Kruis. Van deze mensen hebben we dus afscheid genomen.”
Was er naar aanleiding van vorig jaar reden om procedures te wijzigen?
“Wij hadden al een zero-tolerance beleid en alle nieuwe medewerkers moesten al onze gedragscode, de code of conduct, ondertekenen. De screening van nieuwe sollicitanten hebben we wel aangescherpt. We vragen altijd twee referenties op als iemand hier in dienst komt. En elke nieuwe medewerker die een functie heeft met een hoger risico op integriteitsschendingen moet een VOG (Verklaring Omtrent Gedrag) overleggen. Het gaat dan bijvoorbeeld om medewerkers die omgaan met geld of persoonsgegevens, direct contact hebben met hulpvragers, werken met vertrouwelijke of gevoelige gegevens, of wanneer het een eis van de opdrachtgever is. We hebben hier afspraken over gemaakt met andere hulporganisaties. Ook om ervoor te zorgen dat mensen die zich misdragen na ontslag overstappen naar andere organisaties.
Verder waren er al verschillende manieren om misstanden te melden. De bestaande klachten- en klokkenluidersregeling zijn grotendeels hetzelfde gebleven; de safe call hotline, die medewerkers in het buitenland kunnen gebruiken, ook. We hebben de procedures wel laagdrempeliger gemaakt. Het is nu overzichtelijker wat medewerkers en vrijwilligers moeten doen als ze een misstand melden. Informatie daarover is ook makkelijker vindbaar gemaakt.”
Wat doen jullie nog meer?
“In oktober hebben we onze eerste Dag van de Ethiek georganiseerd. Daar hebben we op verschillende manieren aandacht besteed aan allerlei ethische dilemma’s. Zo begint het. Je moet het bespreekbaar maken en de discussie met elkaar aangaan.
Dit doe ik ook door actief het land in te gaan. Ik ga dan naar lokale afdelingen van het Rode Kruis en geef workshops aan vrijwilligers. Hoe kijken zij tegen ethische kwesties aan? Hoe gaan ze er bijvoorbeeld mee om als ze het gevoel hebben dat iemand zijn macht misbruikt? Weten ze bij wie ze terecht kunnen en maken ze ook melding? Er zo actief mee bezig zijn is belangrijk voor mensen.
Uiteindelijk zijn er twee manieren om dit soort misstanden aan te pakken: regels maken en gedrag beïnvloeden. De regels waren er al, maar nu is het belangrijk dat eventuele overtredingen ook gemeld worden. Dat doe je door mensen te leren erover te praten met elkaar. Iedereen kan fouten maken, maar sta dan open voor kritiek. Blijf het bespreken, reflecteer op je besluiten en streef naar een organisatie die leert van zijn fouten.”
Zijn er het afgelopen jaar nieuwe meldingen van misstanden binnengekomen?
“Nee, het afgelopen jaar zijn er geen formele klachten op het gebied van seksueel wangedrag geweest. Dat wil natuurlijk niet per se zeggen dat er niets is gebeurd. We weten nooit zeker of alles wordt gemeld. Voor sommige mensen kan de stap naar een formele kracht toch te hoog zijn. Om dit laagdrempeliger te maken, zijn we ook hiervoor een samenwerking aangegaan met een externe partij. Misschien melden mensen zich makkelijker bij iemand die niet bij de organisatie werkt.
Voor zowel beroepskrachten als vrijwilligers is er ook een externe vertrouwenspersoon met wie ze een gesprek kunnen aanvragen. Deze vertrouwenspersoon kan hen dan bijvoorbeeld adviseren hoe ze de situatie op een informele manier kunnen oplossen of hoe ze een formele klacht kunnen indienen. Dit is een route die werknemers wel weten te vinden, het afgelopen jaar hebben dergelijke vertrouwelijke gesprekken ook plaatsgevonden. Er waren twee meldingen met betrekking tot seksuele intimidatie. Eén daarvan ging over ongewenst seksueel gedrag tussen vrijwilligers, de ander was getuige van seksueel ongewenst gedrag richting iemand anders. Verder hebben drie telefonische consulten plaatsgevonden over ongewenst seksueel intimiderend gedrag zoals suggestieve opmerkingen en grappen, seksueel getinte berichten via whatsapp en/of ongewenste aanrakingen.”
Wat gaat het Rode Kruis in de toekomst nog meer doen ?
“We willen mensen blijven stimuleren om zelf na te denken over ethische kwesties, maar ook om het te melden als ze iets mis zien gaan. Je hebt natuurlijk ook verloop van mensen, dus je moet er steeds voor blijven zorgen dat ook de nieuwe mensen op de hoogte zijn van de regels en hoe te handelen als er iets mis is. Dat is een doorlopend proces.
We organiseren ook in 2019 weer de Dag van de Ethiek en we blijven workshops organiseren bij afdelingen. Onze directeur, Marieke van Schaik, heeft dit onderwerp hoog op haar agenda staan. Ze gaat wangedrag tijdens verschillende evenementen dit jaar aankaarten. Eén voorbeeld is de bijeenkomst op 14 mei, waar ze in gesprek zal gaan met een vrouw die zelf in het buitenland een ervaring heeft gehad met seksueel wangedrag. De bijeenkomst is ook toegankelijk voor externe geïnteresseerden, zoals mensen van collega-organisaties. Alleen door hier transparant over te zijn en van elkaar te leren, kunnen we dit soort gedragingen effectief tegengaan.”
Lees hier het artikel dat we vorig jaar schreven als reactie op de berichtgeving over wangedrag van hulpverleners.
